'Hoeveel concertante momenten laat jij per repetitie ontstaan?

Is een repetitie een opeenhoping van correcties of een aaneenschakeling van muzikale belevingen? Hoe laat je dit laatste ontstaan en zou je het orkest daarin kunnen trainen?

‘Hoeveel concertante momenten laat jij per repetitie ontstaan?’

Zonder enige twijfel op voorhand een zeer vreemde, grappige, stomme, misleidende vraag.

Voor vele is een repetitie een repetitie en een concert een concert. Met alle respect en waardering voor deze opvatting. Door het lezen van het nu volgende artikel zou de lezer mogelijk tot een ander inzicht kunnen komen.

De Roemeense dirigent Celibidache zei altijd: ‘een repetitie is 1000x nee en het concert is 1x ja’. Zeer sterk in de diepere laag van de betekenis. De Oostenrijkse dirigent Von Karajan zei altijd: ‘tijdens een concert corrigeer ik nooit, ik repeteer zolang totdat het 100% is’. Tja…je moet maar in die luxe vertoeven. Beide uitspraken van deze legendarische dirigenten zetten aan tot verder nadenken over het repetitieproces, want daar gaat het in dit artikel om.

We kennen allemaal de bekende/beroemde/beruchte uitspraak van de amateurmuzikant na een concert: ’het was een bijzonder concert. Onze dirigent dirigeerde anders dan tijdens de repetitie’.

Ik ken discussies waarin bovenstaande voor 100% wordt verdedigd. Het concert moet een bijzonder moment zijn. Daar is ansich niets, maar dan ook niets tegenin te brengen. De vraag is ‘hoe verloopt de route richting dat bijzondere concert-moment?’ Is er in het leiden van een orkest artistieke ruimte tussen de concertantemomenten tijdens de repetities en het overstijgen van die momenten tijdens een concert?

Een extra dimensie toevoegen aan het concert is een taak van elke dirigent op elk niveau. Ja toch?

Wat wordt verstaan onder de vraag: ‘de dirigent dirigeert tijdens het concert altijd anders?’

Dit laatste zou toch zeer jammer zijn en eigenlijk is het niet te begrijpen.

Zou het goed zijn dat elke dirigent in zijn dirigententaal, gestiek en mimiek, een extra dimensie kan toevoegen en het orkest laat stijgen boven het repetitieniveau?

Is het in het belang van het orkest dat men het orkest tijdens het repetitieproces traint in concertante momenten? Ik dacht het wel. Alleen maar blokjes repetitie-momenten aan elkaar plakken lijkt mij geen artistiek plan zeker niet in het belang van de ontwikkeling van het orkest en het voorbereiden van het concert.

De concertante momenten tijdens de reguliere repetities laat je als volgt ontstaan:

Als voorbeeld:

Partituur X staat op de lessenaar. Je werkt hard aan de passage tussen letter A en B. Je geeft instructies, geeft inzetten, corrigeert tijdens het spelen, roept misschien nog iets tijdens het musiceren en bent vervolgens tevreden met de progressie. Je complimenteert het geheel. Van letter A naar B zijn 32 maten met vele inzetten, lange lijnen, karakterverschillen, dynamische contrasten etc. etc. Jullie kennen het wel.

Met een veelvoud aan dirigeer-technieken werkt je aan deze 32 maten. Het is een repetitie in de puurste zin van het woord. Na het moment dat je de 32 maten naar tevredenheid hebt ‘opgepoetst’ komt het concertante moment. Het orkest speelt deze 32 maten nogmaals en jij dirigeert alsof je een concert geeft. Je helpt en corrigeert niet en legt een deel van de verantwoordelijk bij de muzikanten. Je had toch na het repetitie-moment gezegd dat je tevreden was en hun gecomplimenteerd! Dus waarom zou je helpen. Je dirigeert op concertant niveau met concertante technieken. Je stimuleert, motiveert, stuurt, leidt etc. etc. zoals je dat in optimale zin tijdens een concert ook doet. Gaat er iets fout, geen man overboord want deze aanpak hoort thuis op een repetitie en kan voor iedereen een sterk leermoment zijn.

Na de doorloop op concertant niveau van de hierboven bedoelde 32 maten maak je een korte evaluatie. Wat ging goed en wat ging nog niet goed genoeg?

Op welke wijze spoor je jouw muzikanten aan dat ze voor een heleboel zaken verantwoordelijk kunnen zijn?

Het orkest stapsgewijs laten wennen aan de directie van hun dirigent op concert niveau is een belangrijkproces en kan heel snel zeer positieve gevolgen hebben. Ook bij jeugdorkesten en misschien is dat de ‘kraamkamer’ waar dit proces moet beginnen.

Daar tegenover staat de dirigent die tijdens het concert op dezelfde wijze dirigeert als tijdens de eerste repetitie. Van artistieke ontwikkeling bij de dirigent is dan nergens een spoor te vinden.

De dirigent die niet durft los te laten. Bang is dat het geheel ontspoort. Natuurlijk begrijp ik de angst. Het orkest in een 4/4 maat 4x vertellen wanneer de volgende tel komt kan muzikaal zeer verlammend werken. Een dirigent die alleen maar takteert heeft of geen muzikaal idee of is bang het te tonen. Je non-verbale ontwikkelen is een vak inhoudelijkheid en behoort tot de attitude van een goede dirigent. Ongeacht het niveau waarop je werkt.

Voorbeeld 2:

De dirigent die tijdens nagenoeg alle repetities op hetzelfde moment telkens groepen of individuele muzikanten aangeeft om in te zetten maakt die groepen/muzikant ontzettend lui. Het geven van vertrouwen, muzikaal uitdagen, interactief spel, anticiperen op elkaar etc. is een taak van de dirigent. Ze kunnen veel zelf. Geef hun dat vertrouwen.

Wees dus bij vlagen gewoon zeeeer onduidelijk. Klinkt raar maar is waar. Het orkest wil nooit ontsporen. De zelfredzaamheid is daarvan een proces dat je moet stimuleren en ontwikkelen. Gewoon soms niet dirigeren en alleen maar luisteren en het orkest de kans geven om ‘zonder dirigent’ te musiceren kan voor beide partijen een geweldig effect en leermoment opleveren.

Een gemiddeld aantal repetities ter voorbereiding van een regulier concert is ongeveer 15. Bij het vers beginnen met een nieuw programma zijn de concertante momenten natuurlijk niet voorbehouden voor de (gemiddeld) eerste 4 repetities. Indien de muzikanten technisch, ritmisch boven de materie staan ga onmiddellijk over tot het uitnodigen tot concertante momenten teneinde het artistieke niveau op te tillen. Het rijpingsproces is een groot muzikaal goed. Wacht a.u.b. niet tot de laatste 2 repetities. Dan is het gewoon te laat. Het orkest verdient de groei en het gewenningsproces.

Alex